Korzyści z miejscowego stosowania kwasu hialuronowego na jakość skóry i oznaki jej starzenia: Od przeglądu literatury do dowodów klinicznych

Streszczenie

Starzenie się skóry wykracza poza proces chronologiczny i wynika również z czynników zewnętrznych, zwanych ekspozycją. Kwas hialuronowy Poznań (HA) jest ważnym składnikiem macierzy zewnątrzkomórkowej, a jego utrata rozpoczyna się w wieku 25 lat. Podczas gdy wiele badań dotyczących kwasu hialuronowego dotyczy stosowania miejscowego, niewiele przeglądów literatury dotyczy wyłącznie stosowania miejscowego kwasu hialuronowego w dermatologii. Niniejszy przegląd opisuje różne cechy kosmeceutyków zawierających HA, ze szczególnym uwzględnieniem starzenia się skóry i wpływu czynników ekspozycji na syntezę i degradację HA. Przegląd przeprowadzono przy użyciu terminów HA, hialuronian, miejscowy, dermatologia, kosmetyk, leczenie starzenia, exposome i kosmeceutyki. Przedstawiono również wyniki niedawnego randomizowanego badania kontrolowanego (RCT), w którym badano dodatkowe korzyści ze stosowania wypełniacza naskórkowego HA (serum wypełniacza HA) w połączeniu z toksyną botulinową typu A (BoNTA) w leczeniu oznak starzenia się skóry. Pacjenci zostali losowo przydzieleni do dwóch grup: serum z wypełniaczem HA rozpoczynające się 24 godziny po wstrzyknięciu BoNTA, a następnie dwa razy dziennie przez 24 tygodnie lub grupa kontrolna, która otrzymała BoNTA. HA jest kluczowym składnikiem stosowanym w kosmeceutykach ze względu na jego właściwości nawilżające/przeciwstarzeniowe (higroskopijne, reologiczne i lepkosprężyste). Kilka badań klinicznych wskazuje, że HA jest zarówno dobrze tolerowany, jak i skuteczny, jako adiuwant zarówno po zabiegach chirurgicznych, jak i zabiegach odmładzania twarzy. W RCT, jednym z niewielu badań łączących BoNTA i HA z 6-miesięczną obserwacją, serum wypełniające HA wydłużyło czas działania BoNTA w redukcji zmarszczek. Liczne badania potwierdzają, że kosmeceutyki na bazie kwasu hialuronowego są nieinwazyjnym, skutecznym rozwiązaniem poprawiającym nawilżenie i odmłodzenie skóry.

Słowa kluczowe: kosmeceutyki, dermatologia, kwas hialuronowy, skóra, stosowanie miejscowe

WPROWADZENIE

Ostatnie postępy w zrozumieniu starzenia się skóry wskazują, że jest ono nie tylko wynikiem procesu chronologicznego, ale także wynikiem wielu czynników zewnętrznych. ¹ Czynniki te są zbiorczo określane jako „exposome”, termin pierwotnie zaproponowany w dziedzinie badań onkologicznych w 2005 r. przez profesora Wilda w celu zwrócenia na niego takiej uwagi, na jaką zasługuje genom. ² Ekspozom pokrywa się z czynnikami zewnętrznymi wpływającymi na postrzegany wiek, ³ ale wykracza poza poziom estetyczny. Jeden lub kilka z tych czynników zewnętrznych, od środowiska i stylu życia po choroby przewlekłe, może przyspieszyć proces starzenia i powinien być oceniany przez dermatologów i innych klinicystów opiekujących się pacjentami, którzy mogą być zaniepokojeni starzeniem się skóry oraz tym, jak je zminimalizować lub opóźnić. ^{4 , 5 , 6}

Bycie na bieżąco z terapiami opartymi na dowodach naukowych jest niezbędne dla klinicysty, jednak może to stanowić wyzwanie, ponieważ wiele osób często sięga po kosmetyki przeciwstarzeniowe, które niekoniecznie są poparte rygorystycznymi badaniami. Z drugiej strony „kosmeceutyki” zapewniają efekty wykraczające poza zwykłą poprawę kosmetyczną. Według dr Kligmana, inicjatora tego terminu w 1984 roku, kiedy eksperymentował nad przeciwstarzeniowym działaniem tretynoiny, działanie kosmeceutyków może sugerować działanie farmaceutyczne. ⁷

Główną cząsteczką związaną z nawilżeniem skóry jest kwas hialuronowy (HA), a utrata nawilżenia skóry, gdy HA przesuwa się do głębszych warstw, jest związana ze starzeniem się skóry. ⁸ Badania nad kwasem hialuronowym wzbudziły zainteresowanie, gdy w latach 70. i 80. opracowano pierwsze kliniczne zastosowanie kwasu hialuronowego w chirurgii okulistycznej. Od tego czasu zastosowanie kwasu hialuronowego w dermatologii znacznie wzrosło ze względu na jego właściwości higroskopijne, reologiczne i lepkosprężyste. Kwas hialuronowy został opracowany do wstrzykiwania wypełniaczy, a także zawarty w kosmeceutykach do stosowania miejscowego. ⁹

Chociaż literatura podkreśla, że wypełniacze HA są najczęstszą procedurą stosowaną w celu poprawy wyglądu starzejącej się skóry, nie wszyscy pacjenci są gotowi na rozpoczęcie iniekcji. Rzeczywiście, miejscowy HA może zapewnić dodatkowe korzyści. Kilku autorów twierdzi, że miejscowo stosowane kosmeceutyki na bazie kwasu hialuronowego mają swoje miejsce w arsenale przeciwstarzeniowym klinicystów, nie tylko w celu poprawy nawilżenia skóry, ale także oznak starzenia się skóry i elastyczności. ^{8 , 10 , 11} Jednak niewiele kompleksowych przeglądów dotyczyło stosowania miejscowego kwasu hialuronowego w dermatologii.

W niniejszym przeglądzie opisujemy różne zastosowania kosmeceutyków zawierających HA, ze szczególnym uwzględnieniem starzenia się skóry i wpływu czynników ekspozycyjnych na syntezę i degradację HA.

METODY

2.1. Wyszukiwanie literatury

Przeprowadzono przegląd literatury w bazach danych PubMed, Google Scholar i Cochrane pod kątem literatury anglojęzycznej wśród osób dorosłych (od 1992 r. do lipca 2021 r.) przy użyciu terminów HA, hialuronian, miejscowy, dermatologia, kosmetyka, leczenie starzenia, exposome i kosmeceutyki. HA do wstrzykiwań został wykluczony z wyszukiwania. Począwszy od biochemii, kolejne sekcje przedstawiają wyniki badań klinicznych miejscowego kwasu hialuronowego, od jego wszechstronnej roli w dermatologii po zapobieganie szkodom spowodowanym czynnikami ekspozycyjnymi i poprawę wyników po zabiegach.

2.2. Badanie kliniczne

W prospektywnym, pojedynczo zaślepionym, 24-tygodniowym badaniu RCT badano dodatkowe korzyści ze stosowania wypełniacza naskórkowego HA (Liftactiv HA epidermic filler [HA-filler serum], Vichy, Paryż, Francja) w połączeniu z BoNTA w leczeniu starzenia się skóry twarzy. ¹² Serum wypełniające HA, z 1,5% wielocząsteczkowym HA, zawiera składniki, w tym glukozyd witaminy C (Cg), peptydy i mineralizującą wodę wulkaniczną, które mają zapewnić działanie przeciwutleniające i przeciwstarzeniowe, a także wzmocnić barierę skórną. ^{12 , 13} Pacjenci zostali losowo przydzieleni do dwóch grup: serum wypełniające HA rozpoczynające się 24 godziny po wstrzyknięciu toksyny botulinowej, a następnie dwa razy dziennie lub grupa kontrolna, która otrzymała BoNTA. Obie grupy otrzymały filtr przeciwsłoneczny SPF 50+ do stosowania przez cały czas trwania badania.

Oceny przeprowadzono przed wstrzyknięciem BoNTA w dniu 0, a następnie raz w dniach 14, 84 i 168. Głębokie zmarszczki, drobne linie, zmarszczki kurze łapki, koloryt skóry, tekstura skóry, blask i elastyczność skóry zostały ocenione przez dermatologa, a bezpieczeństwo (tj. tolerancja i wszelkie zdarzenia niepożądane) było monitorowane przez cały czas trwania badania. Przeprowadzono oceny instrumentalne w celu zbadania integralności bariery skórnej za pomocą odczytów Tewameter®. Przeprowadzono również kwestionariusze satysfakcji uczestników dotyczące serum wypełniającego HA. Uczestnicy podpisali świadomą zgodę na udział w badaniu.

3. Wyniki

3.1. Biochemia HA

Fotostarzenie wpływa na wszystkie przedziały skóry i chociaż większość HA skóry znajduje się w warstwie skórnej, można go również znaleźć w naskórku. Jest to interesujące z punktu widzenia utrzymania struktury warstwy rogowej naskórka i funkcji bariery naskórkowej. Naskórek składa się z keratynocytów tworzących warstwę rogową naskórka, z melanocytami rozmieszczonymi w warstwie podstawnej. Skóra właściwa składa się głównie z macierzy pozakomórkowej, która składa się z kolagenu i włókien elastycznych, proteoglikanów i glikozaminoglikanów (GAG).

GAG to duże liniowe polisacharydy, będące głównym składnikiem macierzy zewnątrzkomórkowej. Istnieje sześć rodzajów GAG: siarczan chondroityny, siarczan dermatanu, siarczan keratanu, siarczan heparanu, heparyna i HA. 16 W przeciwieństwie do innych GAG, HA nie jest siarczanowany i występuje w ogromnej liczbie konfiguracji i kształtów, w zależności od wielkości, stężenia soli, pH i związanych z nimi kationów.

U ssaków HA jest syntetyzowany przez trzy typy syntaz HA (HAS): HAS1, HAS2 i HAS3. Białka HAS1 i HAS2 wykazują umiarkowaną aktywność i tworzą HA o wysokiej masie cząsteczkowej (HMW-HA; około 600–1200 daltonów [kDa]), natomiast białko HAS3 charakteryzuje się najwyższą aktywnością i polimeryzuje do HA o niskiej masie cząsteczkowej (LMW-HA; około 5 –50 kDa). Kwas hialuronowy ma okres półtrwania w skórze krótszy niż 1 dzień i jest rozkładany przez hialuronidazy, ale może również ulegać rozkładowi w wyniku reakcji nieenzymatycznych, takich jak hydroliza kwasowa/zasadowa i rozkład utleniacza (tj. wolne rodniki).

Pomimo swojej prostej struktury, HA ma wiele funkcji biologicznych, które zależą od wielkości i wynikają z ich interakcji z pewnymi wiążącymi białkami (“hyaladerins”) i receptorami powierzchniowymi. HA wiąże się z zewnątrzkomórkowymi cząsteczkami macierzy i receptorami powierzchniowymi komórek, regulując w ten sposób zachowanie komórek poprzez kontrolę makro- i mikrośrodowisk tkanki. HA może oprawiać trzy główne klasy komórka powierzchniowe receptory: (1) CD44 (błonowa glikoproteina), (2) receptor dla hialuronate-mediated motility (RHAMM) i (3) molekuła adhezji międzykomórkowej 1 (ICAM-1), które wykonują różne funkcje. CD44 jest najszerzej dystrybuowanym receptorem powierzchniowym komórki rozpoznającym dla wiązania HA i reguluje komórkę adhezję, migrację, aktywację limfocytów i homing oraz przerzuty nowotworowe. Przewiduje się dwie istotne role CD44 w skórze: regulację proliferacji keratynocytów w odpowiedzi na zmianę bodźców i utrzymanie natywnego HA. Interakcje HA z RHAMM kontrolują wzrost i migrację komórek poprzez złożoną sieć zdarzeń transdukcji sygnałów i interakcji z cytoszkieletem.

Transformujący czynnik wzrostu (TGF)-β1 stymuluje ruchliwość komórek, wywołuje syntezę i ekspresję RHAMM i HA, a tym samym inicjuje lokomotywę komórek. Uważa się, że ICAM‐1 jest metabolicznym receptorem powierzchniowym dla HA. Ten supramolecule mógł także być odpowiedzialny dla klirensu HA od ciała fluid i osocza który rozlicza dla najwięcej swój obrót w całym ciele. Ponadto ICAM-1 może funkcjonować jako cząsteczka adhezyjna komórek, a wiązanie HA z ICAM-1 może zatem przyczyniać się do regulowania aktywacji zapalnej za pośrednictwem ICAM-1.

Dostępny w handlu HA można wyizolować ze źródeł zwierzęcych lub z fermentacji bakteryjnej; i można go stosować w wielu wskazaniach i postaciach farmaceutycznych. HA ma dobrą biokompatybilność, ponieważ jego struktura molekularna jest podobna u różnych gatunków, co skutkuje jego właściwościami biodegradowalnymi.

3.2. Wysoka w porównaniu z niską masą cząsteczkową miejscowy HA

Wielkość HA wydaje się mieć krytyczne znaczenie, ponieważ przepuszczalność HA jest głównie związana z jego masą cząsteczkową. HMW-HA ma bardzo ograniczoną przepuszczalność przez skórę i przede wszystkim pozostaje na powierzchni skóry, tworząc cienką ochronną warstwę nawilżającą, podczas gdy LMW-HA może przenikać przez warstwę rogową, naskórek i głębsze warstwy skóry. Rzeczywiście, spektroskopia Ramana, która jest specyficzna molekularnie w ocenie przenikania substancji czynnych, wykazała, że LMW-HA rozprasza się poza warstwę rogową.

3.3. Nawilżający

Nawilżenie skóry jest ważnym wskaźnikiem utrzymania prawidłowej bariery skórnej zarówno w dermatologii estetycznej, jak i patologicznych chorobach skóry. Nawilżenie skóry w decydującym stopniu zależy od wody związanej z HA w skórze właściwej i ważnych obszarach naskórka, natomiast utrzymanie nawilżenia zależy zasadniczo od warstwy ziarnistej.

HA jest higroskopijną cząsteczką, która może wiązać 1000-krotność swojej objętości w wodzie. Dzięki tej wyjątkowo silnej właściwości absorpcji wody, HA jest w stanie nawilżyć zarówno warstwę rogową naskórka, jak i skórę właściwą. Zwykle jest klasyfikowany jako nawilżający środek utrzymujący wilgoć, ponieważ odprowadza wodę ze skóry właściwej do naskórka. 8 , 9 , 11 HA w skórze właściwej reguluje równowagę wodną, ciśnienie osmotyczne i przepływ jonów oraz działa jak sito wykluczające niektóre cząsteczki, wzmacniając domenę zewnątrzkomórkową powierzchni komórek i stabilizując struktury skóry poprzez oddziaływania elektrostatyczne. Fibroblasty skórne zapewniają syntezę HA w skórze i są uważane za cel farmakologicznych prób zwiększenia nawilżenia skóry.

Niestety egzogenny HA jest usuwany ze skóry właściwej i ulega szybkiemu rozkładowi. 8 Chociaż mechanizm starzenia się skóry nie jest jeszcze w pełni wyjaśniony, opisano, że najbardziej dramatyczną zaobserwowaną zmianą histochemiczną jest wyraźny zanik HA na poziomie naskórka w miarę przemieszczania się HA do skóry właściwej. 8 W ten sposób naskórek traci główną cząsteczkę odpowiedzialną za wiązanie i zatrzymywanie cząsteczek wody, co powoduje utratę nawilżenia skóry.

Nawet w skórze właściwej zmiany HA spowodowane wewnętrznym starzeniem mogą wyjaśniać obserwowany spadek turgoru skóry i wsparcia mikronaczyń, a także obecność zmarszczek i zmodyfikowaną elastyczność. 19 Ponadto wewnętrzne starzenie wiąże się z innymi zjawiskami, takimi jak degradacja, a nawet brak połączenia między włóknami kolagenowymi i elastycznymi.

WNIOSKI

HA występuje w wielu preparatach kosmetycznych ze względu na doskonałe właściwości higroskopijne, reologiczne i lepkosprężyste, a w niektórych publikacjach podkreśla się jego zalety w przypadku stosowania miejscowego w praktyce dermatologicznej. Rzeczywiście, kilka badań klinicznych wskazuje, że HA jest dobrze tolerowany i skuteczny, jako uzupełnienie zabiegów pooperacyjnych i odmładzania twarzy.

Jak opisano w tym manuskrypcie, materiał dowodowy jest coraz liczniejszy w postaci badań łączących HA z różnymi procedurami odmładzania twarzy, w tym w połączeniu z BoNTA, PDT, resurfacingiem skóry laserem frakcyjnym CO2, wypełniaczami, mikroigłowaniem i peelingiem chemicznym. Przedstawione przez nas niedawno badanie RCT, łączące BoNTA i surowicę wypełniającą HA, zostało solidnie zaprojektowane z uwzględnieniem 6-miesięcznej grupy kontrolnej i kontrolnej. Wyniki potwierdzają, że serum wypełniające HA wydłużało czas działania BoNTA w zakresie redukcji zmarszczek, było dobrze tolerowane i prowadziło do wysokiego zadowolenia pacjentów. Pomimo ograniczeń niektórych innych badań, w tym krótkiego czasu trwania i braku grupy kontrolnej, uważamy, że wyniki te są istotne i mające zastosowanie do pacjentów, którzy mogą odnieść korzyść ze stosowania kosmeceutyków na bazie HA w ramach codziennej pielęgnacji skóry. Od literatury po dowody kliniczne – klinicyści mogą zintegrować te informacje zarówno z podejściem naukowym, jak i praktycznym.

Podsumowując, uzasadniona jest większa liczba długich, dobrze przeprowadzonych, kontrolowanych badań, które dostarczają obiektywnych danych. Niemniej jednak wyniki kilku badań ogólnie potwierdzają, że kosmeceutyki na bazie HA są nieinwazyjnym, skutecznym rozwiązaniem poprawiającym nawilżenie, odmładzanie i gojenie skóry. Ponadto, oprócz edukacji na temat nawyków zdrowego stylu życia i ochrony skóry, w tym regularnego stosowania filtrów przeciwsłonecznych, 24 klinicystów może doradzić pacjentom, że kosmeceutyki na bazie HA mogą pomóc zrównoważyć negatywny wpływ ekssomu.

Źródła:

Russell‐Goldman E, Murphy GF. The pathobiology of skin aging: new insights into an old dilemma. Am J Pathol. 2020;190(7):1356‐1369. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]

2. Wild CP. Complementing the genome with an „exposome”: the outstanding challenge of environmental exposure measurement in molecular epidemiology. Cancer Epidemiol Biomark Prev. 2005;14(8):1847‐1850. [PubMed] [Google Scholar]

3. Kasprzak D, Wnorowski A. A variety of processes that affect the perception of skin aging. Curr Issues Pharm Med Sci. 2019;32(3):146‐153. [Google Scholar]

4. Addor FAS. Beyond photoaging: additional factors involved in the process of skin aging. Clin Cosmet Investig Dermatol. 2018;11:437‐443. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]

5. Araviiskaia E, Berardesca E, Bieber T, et al. The impact of airborne pollution on skin. J Eur Acad Dermatol Venereol. 2019;33(8):1496‐1505. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]

6. Vierkötter A, Schikowski T, Ranft U, et al. Airborne particle exposure and extrinsic skin aging. J Invest Dermatol. 2010;130(12):2719‐2726. [PubMed] [Google Scholar]

7. Pandey A, Jatana GK, Sonthalia S. Cosmeceuticals. [Updated August 11, 2021]. StatPearls [Internet]. StatPearls Publishing; 2021. Accessed December 27, 2021. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK544223/ [Google Scholar]

8. Papakonstantinou E, Roth M, Karakiulakis G. Hyaluronic acid. A key molecule in skin aging. Dermato‐Endocrinology. 2012;4(3):253‐258. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]

9. Vasvani S, Kulkarni P, Rawtani D. Hyaluronic acid: a review on its biology, aspects of drug delivery, route of administrations and a special emphasis on its approved marketed products and recent clinical studies. Int J Biol Macromol. 2020;151:1012‐1029. [PubMed] [Google Scholar]

10. Nobile V, Buonocore D, Michelotti A, Marzatico F. Anti‐aging and filling efficacy of six types hyaluronic acid based dermo‐cosmetic treatment: double blind, randomized clinical trial of efficacy and safety. J Cosmet Dermatol. 2014;13(4):277‐287. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]

11. Zhu J, Tang X, Jia Y, Ho CT, Huang Q. Applications and delivery mechanisms of hyaluronic acid used for topical/transdermal delivery ‐ a review. Int J Pharm. 2020;578:119127. [PubMed] [Google Scholar]

12. Bravo B, Correia P, Gonçalves Júnior JE, et al. Randomized controlled study to assess the additional benefit of a dermocosmetic with hyaluronic acid and Vitamin C combined with Botulinum toxin for skin aging signs. Poster presented at: EADV Congress; September 29–October 2, 2021.

13. Rasmont V, Valois A, Gueniche A. Vichy volcanic mineralizing water has unique properties to strengthen the skin barrier and skin defenses against exposome aggressions. J Eur Acad Dermatol Venereol. 2022;36(Suppl. 2):5‐15. [PubMed] [Google Scholar]

14. Krutmann J, Bouloc A, Sore G, Bernard BA, Passeron T. The skin aging exposome. J Dermatol Sci. 2017;85(3):152‐161. [PubMed] [Google Scholar]

15. Chambers EA, Vukmanovic‐Stejic M. Skin barrier immunity and ageing. Immunology. 2020;160(2):116‐125. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]

16. Shin JW, Kwon SH, Choi JH, et al. Molecular mechanisms of dermal aging and antiaging approaches. Int J Mol Sci. 2019;20(9):2126. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]

17. Essendoubi M, Gobinet C, Reynaud R, Angiboust JF, Manfait M, Piot O. Human skin penetration of hyaluronic acid of different molecular weights as probed by Raman spectroscopy. Skin Res Technol. 2016;22(1):55‐62. [PubMed] [Google Scholar]

18. Smejkalova D, Huerta‐Angeles G, Ehlova T. Hyaluronan (hyaluronic acid) a natural moisturizer for skin care. Harry’s. Vol 2, Part 4.1.3. 9th ed. Contipro Pharma; 2015. [Google Scholar]

19. Ghersetich I, Lotti T, Campanile G, et al. Hyaluronic acid in cutaneous intrinsic aging. Int J Dermatol. 1994;33(2):119‐122. [PubMed] [Google Scholar]

20. Keen MA. Hyaluronic acid in dermatology. Skinmed. 2017;15:462‐469. [PubMed] [Google Scholar]

21. Longinotti C. The use of hyaluronic acid based dressings to treat burns: a review. Burns Trauma. 2014;2(4):162‐168. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]

22. Voigt J, Driver VR. Hyaluronic acid derivatives and their healing effect on burns, epithelial surgical wounds, and chronic wounds: a systematic review and meta‐analysis of randomized controlled trials. Wound Repair Regen. 2012;20(3):317‐331. [PubMed] [Google Scholar]

23. Sabadotto M, Theunis J, Black D, Mengeaud V, Schmitt AM. In vivo assessment of the effect of a cream containing Avena Rhealba(®) extract and hyaluronic acid on the restoration of the skin barrier in de‐epidermised skin produced with an erbium‐YAG laser. Eur J Dermatol. 2014;24(5):583‐588. [PubMed] [Google Scholar]

24. Baumann L. How to use oral and topical cosmeceuticals to prevent and treat skin aging. Facial Plast Surg Clin N Am. 2018;26:407‐413. [PubMed] [Google Scholar]

25. Passeron T, Zouboulis CC, Tan J, et al. Adult skin acute stress responses to short‐term environmental and internal aggression from exposome factors. J Eur Acad Dermatol Venereol. 2021;35(10):1963‐1975. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]

26. Gonçalves Mota MP, Santos Z, Soares J, et al. Oxidative stress function in women over 40 years of age, considering their lifestyle. Front Endocrinol. 2017;8:48. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]

27. Patel CJ, Manrai AK, Corona E, Kohane IS. Systematic correlation of environmental exposure and physiological and self‐reported behaviour factors with leukocyte telomere length. Int J Epidemiol. 2017;46(1):44‐56. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]

28. Burke KE. Mechanisms of aging and development ‐ a new understanding of environmental damage to the skin and prevention with topical antioxidants. Mech Ageing Dev. 2018;172:123‐130. [PubMed] [Google Scholar]

29. Khmaladze I, Leonardi M, Fabre S, Messaraa C, Mavon A. The skin Interactome: a holistic „genome‐microbiome‐Exposome” approach to understand and modulate skin health and aging. Clin Cosmet Investig Dermatol. 2020;13:1021‐1040. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]

30. Dimitrov A, Zanini M, Zucchi H, et al. Vitamin C prevents epidermal damage induced by PM‐associated pollutants and UVA1 combined exposure. Exp Dermatol. 2021;30(11):1693‐1698. [PubMed] [Google Scholar]

31. Mine S, Fortunel NO, Pageon H, Asselineau D. Aging alters functionally human dermal papillary fibroblasts but not reticular fibroblasts: a new view of skin morphogenesis and aging. PLoS One. 2008;3(12):e4066. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]

32. Buendía‐Eisman A, Prieto L, Abarquero M, et al. Study of the Exposome ageing‐related factors in the Spanish population [published correction appears in Acta Derm Venereol. 2020 Oct 6;100(17):adv00280]. Acta Derm Venereol. 2020;100(10):adv00153. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]

33. Pavicic T, Gauglitz GG, Lersch P, et al. Efficacy of cream‐based novel formulations of hyaluronic acid of different molecular weights in anti‐wrinkle treatment. J Drugs Dermatol. 2011;10(9):990‐1000. [PubMed] [Google Scholar]

34. Raab S, Yatskayer M, Lynch S, Manco M, Oresajo C. Clinical evaluation of a multi‐modal facial serum that addresses hyaluronic acid levels in skin. J Drugs Dermatol. 2017;16(9):884‐890. [PubMed] [Google Scholar]

35. Ferrillo M, Vastarella M, Cantelli M, Mazzella C, Fabbrocini G. Instrumental, clinical and subjective evaluation of the efficacy of a cosmetic treatment for home use. J Cosmet Laser Ther. 2019;21(4):190‐195. [PubMed] [Google Scholar]

36. Lee DH, Oh IY, Koo KT, et al. Improvement in skin wrinkles using a preparation containing human growth factors and hyaluronic acid serum. J Cosmet Laser Ther. 2015;17(1):20‐23. [PubMed] [Google Scholar]

37. Draelos ZD. The effect of a combination of recombinant EGF cosmetic serum and a Crosslinked hyaluronic acid serum as compared to a fibroblast‐conditioned media serum on the appearance of aging skin. J Drugs Dermatol. 2016;15(6):738‐741. [PubMed] [Google Scholar]

38. Huang A, Nguyen JK, Austin E, et al. Facial rejuvenation using photodynamic therapy with a novel preparation of ALA and hyaluronic acid in young adults. Arch Dermatol Res. 2020;312(8):567‐573. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]

39. Zoccali G, Cinque B, La Torre C, et al. Improving the outcome of fractional CO2 laser resurfacing using a probiotic skin cream: preliminary clinical evaluation. Lasers Med Sci. 2016;31(8):1607‐1611. [PubMed] [Google Scholar]

40. Araco A. A prospective study comparing topic platelet‐rich plasma vs. placebo on reducing superficial perioral wrinkles and restore dermal matrix. J Cosmet Laser Ther. 2019;21(6):309‐315. [PubMed] [Google Scholar]

41. Sundaram H, Cegielska A, Wojciechowska A, Delobel P. Prospective, randomized, investigator‐blinded, Split‐face evaluation of a topical Crosslinked hyaluronic acid serum for post‐procedural improvement of skin quality and biomechanical attributes. J Drugs Dermatol. 2018;17(4):442‐450. [PubMed] [Google Scholar]

42. Saint Aroman M, Guillot P, Dahan S, et al. Efficacy of a repair cream containing Rhealba oat plantlets extract l‐ALA‐l‐GLU dipeptide, and hyaluronic acid in wound healing following dermatological acts: a meta‐analysis of >2,000 patients in eight countries corroborated by a dermatopediatric clinical case. Clin Cosmet Investig Dermatol. 2018;11:579‐589. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]

43. Camargo CP, Xia J, Costa CS, et al. Botulinum toxin type a for facial wrinkles. Cochrane Database Syst Rev. 2021;7:CD011301. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]

44. Fabi SG, Zaleski‐Larsen L, Bolton J, Mehta RC, Makino ET. Optimizing facial rejuvenation with a combination of a novel topical serum and injectable procedure to increase patient outcomes and satisfaction. J Clin Aesthet Dermatol. 2017;10(12):14‐18. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]

45. Bazin R, Doublet E. Skin aging atlas, Vol 1—Caucasian type. 1st ed. Med Com; 2007. [Google Scholar]

Tłumaczony artykuł: Bruna Bravo, Priscila Correia, José Euzébio Gonçalves Junior, Beatriz Sant’Anna, and Delphine Kerob, Benefits of topical hyaluronic acid for skin quality and signs of skin aging: From literature review to clinical evidence, Dermatol Ther. 2022 Dec; 35(12): e15903. Published online 2022 Oct 21. doi: 10.1111/dth.15903